عقد عاریه
عقد عاریه یکی از انواع عقود معین است؛ یعنی عقدی است که قانون گذار نام و قواعد آن را در قانون تشریح کرده است؛ مانند عقد بیع، قرارداد اجاره، عقد ودیعه، عقد هبه، عقد رهن و … . عقد عاریه اگرچه اغلب با عقد قرض یکی گرفته می شود؛ تفاوت های ظریفی با عقد قرض که در ادامه به آن ها می پردازیم.
تعریف عقد عاریه
طبق ماده 635 قانون مدنی: " عاریه عقدی است که به موجب آن یکی از طرفین به طرف دیگر اجازه می دهد که از عین مال او مجاناْ منتفع شود. عاریه دهنده را معیر و عاریه گیرنده را مستعیر گویند. " با توجه به این ماده، عاریه قراردادی است بین عاریه دهنده (معیر) و عاریه گیرنده (مستعیر) که به موجب آن معیر به مستعیر اجازه می دهد از مال او به طور رایگان استفاده نماید.
ویژگی های مال موضوع عقد عاریه (مال عاریه ای)
هر چیزی را که بتوان با بقای اصل مال، از آن منتفع گردید؛ می توان موضوع عقد عاریه قرار داد. بنابراین مالی که به عاریه داده می شود باید با دوام و قابل بقا باشد؛ به نحوی که با استفاده تمام نشود. به علاوه؛ عاریه دهنده باید مالک منفعت مالی باشدکه عاریه می دهد؛ حتی اگر مالک عین مال نباشد؛ برای مثال کسی که خانه اش را دیگری عاریه می دهد تا در آن سکونت نماید؛ باید مالک منفعت خانه باشد؛ اگر چه می تواند مالک خود خانه نباشد؛ لذا با این فرض، مستاجر نیز چون مالک منافع می باشد می تواند حق سکونت در خانه ای را که خود اجاره کرده؛ عاریه دهد.
ویژگی های عقد عاریه
ویژگی های عقد عاریه به شرح ذیل می باشد:
1- عقد عاریه یک عقد معین است؛
2- عقد عاریه یک عقد جایز است.
معیر و مستعیر کیست
در عقد عاریه، عاریه دهنده را معیر و عاریه گیرنده را مستعیر می گویند. برای مثال شخصی خانه اش را برای مدت دو هفته در اختیار دیگری قرار می دهد؛ در این حالت مالک خانه، معیر (عاریه دهنده) و آن شخص دیگر، مستعیر (عاریه گیرنده ) می باشد.
وظایف و تعهدات و مسوولیت های ناشی از قرارداد عاریه
عدم مسوولیت معیر در خسارت‌های احتمالی: طبق ماده ۶۳۹ قانون مدنی :« هر گاه مال عاریه دارای عیوبی باشد که برای مستعیر تولید خسارتی کند؛ معیر مسوول خسارت وارده نخواهد بود مگر این که عرفاً مسبب محسوب شود.»
مخارج نگهداری مال مورد عاریه: طبق قانون، هزینه‌هایی که برای بقای مال مورد عاریه پرداخت می‌شود؛ نظیر رفع خرابی سقف اتاق و رفع گرفتگی چاه بر عهده مالک و معیر است و نمی‌توان آن را بر دیگری تحمیل نمود.
وظایف و تعهدات مستعیر
۱-محافظت از مالی مورد عاریه: مال مورد عاریه نزد مستعیر امانت بوده؛ و مستعیر امانتدار و امین مال مورد عاریه محسوب می شود و باید از آن به بهترین شکل ممکن محافظت نموده و نباید در محافظت و نگهداری از آن کم کاری نماید.
۲-بهره برداری متعارف: از آن جایی که مال مورد عاریه به صورت رایگان در اختیار مستعیر قرار می گیرد؛ مستعیر وظیفه دارد به صورت متعارف و معمول از آن بهره ببرد؛ برای مثال نمی توان از حیوانی که جهت سواری عاریه گرفته شده؛ برای باربری استفاده نمود؛ چرا که این نحو استفاده، استفاده نامتعارف از آن مال محسوب می گردد.
۳-عدم امکان به تصرف غیر دادن مال مورد عاریه: مستعیرنمی تواند مالی را که به عاریه گرفته است؛ در تصرف دیگری قرار دهد یا آن را بفروشد.
شرایط مال مورد عاریه
نخستین و مهم ترین شرط مال مورد عاریه، معلوم و معین بودن آن است. توضیح آن که مالی که به موجب عقد عاریه در اختیار دیگری گذاشته می شود؛ باید به طور دقیق مشخص شود؛ به نحوی که با مال دیگری اشتباه گرفته نشود.
دومین موردی که باید به آن توجه کرد این است که استفاده از مال عاریه ای باید معقول و مشروع باشد. گاهی ممکن است چیزی که شما به کسی قرض می دهید هم برای عمل مشروعی استفاده شود هم عمل نامشروع. مثلاْ ماشینی را که برای مسافر کشی عاریه داده می نباید برای پخش مواد مخدر استفاده کرد.